Antyfonarz Mistrza z Gerony

Nota katalogowa

Getty, Ms. Ludwig VI 6, fol. 94

koniec XIII wieku

Ten wspaniały rękopis powstał niewątpliwie dla jednej z włoskich wspólnot zakonnych. Być może byli to dominikanie z Bolonii lub Florencji. Jest to jeden z tomów niegdyś wielotomowego antyfonarza, zawierającego śpiewy wykonywane przez wspólnotę podczas Liturgii Godzin. Nie znamy dokładnej daty powstania rękopisu ani imienia twórcy pięknych inicjałów figuralnych rozpoczynających antyfony najważniejszych świąt. Autorstwo iluminacji przypisuje się tzw. Mistrzowi z Gerony. Kodeks przechowywany jest w J. Paul Getty Museum w Los Angeles.

Postać anonimowego iluminatora określanego współcześnie mianem Mistrza z Gerony (Master of Gerona, Maestro di Gerona, Maestro della Bibbia di Gerona) należy do kręgu najciekawszych twórców działających w środowisku bolońskim w drugiej połowie XIII wieku. Jego działalność datuje się na lata ok. 1260–1290, a nazwa artysty wywodzi się od jednego z najważniejszych dzieł przypisywanych jego warsztatowi – Biblii z Gerony, przechowywanej w Hiszpanii. W drugiej połowie XIII wieku Bolonia była jednym z najważniejszych ośrodków produkcji książkowej w Europie — przede wszystkim dzięki Uniwersytetowi Bolońskiemu, wyspecjalizowanemu w prawie rzymskim i kanonicznym. Istniały tam liczne skryptoria prywatne i konfraternie zawodowe, warsztaty kopistów, pergaministów i iluminatorów.

Mistrz z Gerony pozostawał pod silnym wpływem bizantyjskiego malarstwa ikonowego. Potrafił też przekonywująco oddawać wrażenie ciężaru, objętości postaci i przedmiotów w przestrzeni, zgodnie z trendami występującymi wtedy we włoskim malarstwie tablicowym. Postacie mają jeszcze gotyckie, wydłużone proporcje ale ukazane są dynamicznie, żywo gestykulujące z miękkim modelunkiem światłocieniowym. Postacie ze scen figuralnych nachodzą na obrys litery, przełamując ramy kompozycji.

Prezentowana na wystawie karta zawiera antyfonę na Boże Narodzenie rozpoczynająca się od słów: „ Hodie nobis caelorum rex

de Virgine nasci dignatus Est…” czyli w tłumaczeniu na j. polski: „Dziś nam Król niebios raczył narodzić się z Dziewicy”. Wpisana w inicjał H scena Bożego Narodzenia należy do wschodniego typu przedstawienia. Maria ukazana jest w pozycji półleżącej, w połogu, na tle skalistej groty której źródła znajdujemy w apokryfach. Za nią na żłóbku, którego forma nieprzypadkowo przypomina sarkofag, leży Dzieciątko. Ma to zapowiadać mękę i śmierć Chrystusa, jego przyszłą ofiarę. Na miniaturze przedstawiono złotą kometę wskazującą miejsce narodzin Chrystusa. Pogrążony w myślach Józef siedzi na uboczu.