Celsus, Aulus Cornelius: De medicina libri VIII
Nota katalogowa
BSB, Clm 69, p. 173
2 połowa XV wieku
Kodeks ten należy do ośmiu rękopisów pochodzących z dawnej biblioteki króla Węgier Macieja Korwina (1443–1490), a obecnie przechowywany jest w Bibliotece Państwowej Bawarii.
Król węgierski był człowiekiem wszechstronnie wykształconym. Studiował we Włoszech. Zainspirowany ideami renesansu wprowadzał jego osiągnięcia na Węgrzech. Pod wpływem włoskiego humanizmu i swojego nauczyciela, kolekcjonera książek Jánosa Vitéza, arcybiskupa Esztergomu, Maciej Korwin rozwinął pasję do książek. Stworzył jedną z najlepszych bibliotek w Europie swoich czasów, zwaną od jego przydomka Corvinianą. Po jego śmierci, a zwłaszcza po podboju Budy przez Turków w 1541 roku, biblioteka została rozproszona, większość zbiorów zniszczona, a ocalałe tomy rozrzucone po całej Europie.
Po śmierci Korwina rękopis nabył Johann Jacob Fugger, a w 1571 roku wraz z jego kolekcją trafił do biblioteki dworskiej książąt Bawarii w Monachium. W 2005 roku kolekcja Bibliotheca Corviniana została wpisana na listę programu UNESCO „Pamięć Świata”.
Kodeks zawiera traktat De medicina autorstwa rzymskiego pisarza Aulusa Corneliusa . Dzieło to omawia ówczesną wiedzę z zakresu higieny, dietetyki, farmakologii i chirurgii, stanowiąc jedno z najważniejszych źródeł dotyczących medycyny starożytnego Rzymu.
Inicjał H (actens) rozpoczyna X księgę. Jest to typowy przykład inicjału dekoracyjnego zwanego bianchi girari, czyli z białych wici winnej latorośli, charakterystyczny dla włoskich rękopisów renesansowych XV wieku. Proste, geometryczne formy liter takich inicjałów wypełnione są ornamentem z białych (niezamalowanych) wici roślinnych, splecionych z liśćmi i pędami, na tle niebieskim, czerwonym lub zielonym.
Transkrypcja
kontekst: Celsus, Aulus Cornelius: De medicina libri VIII
https://www.digitale-sammlungen.de/en/view/bsb00035315?page=173
Artium Aurelii Cornelii Celsi liber X idem medicine liber quartus incipit feliciter. De capite capitulum primum.
HACTENUS REPERIUNTUR ea genera morborum, que in totis corporibus ita sunt, ut his certe sedes adsignari non possint. Nunc de his dicam, que sunt in partibus. Facilius autem omnium interiorum morbi curationesque in noticiam venient, si prius eorum sedes breviter ostendero. Caput igitur eaque, quae in ore sunt, non lingua tantummodo palatoque terminantur, sed etiam quatenus oculis nostris exposita sunt in dextra sinistraque circa guttur. Sphragitides. VENE grandes, que sphragitides nominantur. Cariatides. ITEM arterie, quas cariatidas vocant, sursum procedentes ultra aures feruntur atque in ipsis cervicibus. Glandule. GLandulae posite sunt, quae interdum cum dolore intumescunt. De arteria. DEINDE duo itinera incipiunt: alterum asperam arteriam nominant, alterum stomachum. Arteria exterior ad pulmonem, stomachus interior ad ventriculum fertur; illa spiritum, hic cibum accipit. Quibus cum diverse vie sint, qua coeunt exigua arteria sub ipsis faucibus lingua est; que, cum spiramus, attollitur, cum ci[bum potionemque adsumimus arteriam claudit].
Tłumaczenie
Rozpoczyna się księga dziesiąta nauk Aureliusza Korneliusza Celsusa – medycyny tom czwarty. Rozdział pierwszy o głowie.
Do tej pory zajmowaliśmy się tymi rodzajami chorób, które dotykają całego ciała w taki sposób, że nie sposób wskazać dla nich pewnych punktów. Teraz powiem o tych, które są w poszczególnych częściach ciała. Łatwiej zaś będzie dowiadywać się o chorobach wszystkiego, co we wnętrzu, oraz ich leczeniu, jeśli wcześniej pokrótce pokażę ich punkty. A zatem głowa i to, co jest w ustach, nie kończy się wyłącznie na języku i podniebieniu, ale naszym oczom także dalej, po prawej i lewej stronie gardła, ukazują się wielkie żyły, które nazywają się szyjnymi (żyły szyjne). Następne są tętnice, które nazywa się szyjnymi, kierują się do góry i sięgają za uszy (tętnice szyjne); przy samej szyi położone są migdałki, które niekiedy boleśnie się powiększają (migdałki). Następnie zaczynają się dwa kanał: jeden nazywa się tchawicą, drugi przełykiem (o kanałach). Tchawica – kanał zewnętrzny – prowadzi do płuca, przełyk – kanał wewnętrzny – do żołądka; ta pierwsza przyjmuje oddech, ten drugi pokarm. Mają one różne drogi, którymi idą do środka, a do wąskich kanałów w gardle kieruje je język: otwiera właściwy, gdy oddychamy, i zamyka go, gdy przyjmujemy pokarm i pożywienie.
Przekład: Zdzisław Koczarski