Codex Phimarconensis - Pisma św. Augustyna
Nota katalogowa
BDG Ms. Lat.16, fol 12v
koniec VII-początek VIII wieku
To zaskakujący rękopis, który przetrwał jedynie we fragmentach, w dodatku dziś podzielonych między Bibliothèque nationale de France w Paryżu (Lat. 11641), Bibliotekę Narodową w Petersburgu (Lat. F.papyr. I.1) oraz Bibliothèque de Genève w Genewie (Ms. lat. 16). Był to zbiór kazań i listów św. Augustyna z Hippony, Ojca Kościoła - rękopis ten powstał w końcu VII lub na początku VIII wieku, być może w Luxeuil, a być może w Lyonie. Co bardzo dziwne, ten spisany uncjałą rękopis ma w części przechowywanej w Paryżu krótkie fragmenty pisane półuncjałą (wpływy wyspiarskie), choć chyba ręką jednego skryby. Wyjątkowy jest także mieszany charakter składek: są to kwintyliony (quinio - pięć arkuszy w każdej składce), których zewnętrzne karty wykonane zostały z pergaminu, wewnętrzne zaś - z papirusu! To właśnie w Lyonie w tym czasie i w innych rękopisach korzystano jeszcze z papirusu, popularnego w starożytności, produkowanego w Egipcie. Rękopis zawiera także notatki diakona Florusa z Lyonu (zm. ok. 860), w którego posiadaniu się znalazł. Kodeks najprawdopodobniej pozostał w Lyonie do XVI wieku, ale w kwietniu 1562 gdy do miasta wkroczyły oddziały protestanckie Barona des Ardets, rękopisu już tam nie było. Najprawdopodobniej po wywiezieniu z Lyony rękopis podzielono: część znalazła się w posiadaniu rodziny Choisnin (która później przypadła Paulowi Petau, a następnie, kupiona przez Ami Lullina w 1720 roku, trafiła do Genewy), a część trafiła do rodziny Fimarcon, skąd wzięła się nazwa Codex Phimacronensis. Tę część kupili w 1710 r. zakonnicy z Saint-Germain-des-Prés (ich zbiory zasiliły BnF w 1796 roku), a jej fragment trafił do Petersburga, wywieziony przez Pierre’a Dubrowskiego po 1791 roku.
Prezentowana karta to fol. 12v z części przechowywanej w Genewie: ozdobnymi literami zapisano w niej początek Kazania 38: DE CONTINENTIA ET SUSTINENTIA oraz pierwsze cztery słowa początkowego zdania Duo sunt quae in hac vita veluti laboriosa nobis praecipiuntur a Domino: continere et sustinere. Nie tylko materiał - pergamin - sięga tu do starożytnych tradycji, ale również nawiązuje do nich oszczędność dekoracji wyróżnionych liter. W przeciwieństwie do późniejszych rękopisów, tu nie zobaczymy jeszcze malarskiej dekoracji litery, nie ma kolorowych plecionek, choć są już pojedyncze kaligraficzne motywy zdobnicze.
Transkrypcja
Kontekst: KAZANIA ŚW. AUGUSTYNA
https://www.europeana.eu/lt/item/92004/object_BDG___MS_LAT_16___3PWE3XE?page=36
Fidem posside cum Christo in paupertate ipsius, ut et bonis ipsius perfruaris. Quid est, fidem posside cum Christo? In eo, quod propter te homo factus est. In eo, quod de virgine natus est. In eo quod accepit contumilias, quod flagellatus est, quod ligno suspensus, quod lancea vulneratus, quod sepultus: noli ista aspernare, non tibi incredebilia videbantur. Et sic fidem possides cum proximo. Haec est enim paupertas eius. Quid est autem, ut et bonis eius perfruaris? Audi, quia hoc voluit; audi, quia ideo in paupertate ad te venit; audi vocem pauperis propter te Domini Dei tui ditantes te; vide, quomodo bonis eius perfruaris, si fide cum eo in paupertate servaveris. Pater, inquid, volo, ut ubi ego sum, et ipsi sint mecum.
INCIPIT DE CONTITNENTIA ET SUSTINENTIA
DUO SUNT QUAE IN hac uita ueluti laboriosa nobis praecipiuntur a Domino: continere et sustenere. Iubemur enim continere ab eis, quae in hoc mundo dicuntur bona, et sustenere ea, quae in hoc mundo habundant mala. Illa continentia, illa sustinentia uocatur: duae uirtutes, quae mundant animam et capacem faciunt diuinitatis in frenandis libidinibus et coercendis uoluptatibus, ne seducat, quod male blanditur …
Tłumaczenie
Dochowaj wierności Chrystusowi w ubóstwie jego, abyś się i w szczęściem jego cieszył (Syr 22,28). Cóż to znaczy, ‘dochowaj wierności Chrystusowi’? Przez to, że ze względu na ciebie stał się człowiekiem. Przez to, że narodził się z Dziewicy. Przez to, że wziął na siebie zniewagi, że był biczowany, że zawisł na drzewie, że został przebity włócznią, że został pogrzebany; nie wzdrygaj się przed tym, niech nie wydaje ci się to niewiarygodne. W ten sposób dochowujesz wierności bliźniemu. Oto jest Jego ubóstwo. Cóż zaś to znaczy, ‘abyś się i szczęściem jego cieszył’? Słuchaj, że właśnie tego chciał; słuchaj, że właśnie dlatego przybył do ciebie w ubóstwie; słuchaj głosu twojego Pana Boga, ubogiego ze względu na ciebie, a wzbogacającego cię; zobacz, jak bardzo będziesz się cieszył Jego szczęściem, jeśli dochowasz Mu wierności w ubóstwie. Ojcze, powiada, chcę, aby gdzie ja jestem, i oni byli ze mną (J 17,24).
Zaczyna się o wstrzemięźliwości i wytrwałości.
Są dwie rzeczy, które w tym jak gdyby żmudnym życiu są nam nakazywane przez Boga: powstrzymywać się i wytrzymywać. Nakazuje się nam bowiem powstrzymywać się od tego, co na tym jest świecie nazywane dobrem, i wytrzymywać zło, które na tym świecie występuje w obfitości. Jedno nazywa się wstrzemięźliwością, drugie wytrwałością – są to dwie cnoty, które oczyszczają ducha i czynią go zdolnym do boskości w powstrzymywaniu żądz i hamowaniu pragnień, aby nie zwiodło nas to, co szpetnie kusi …
Przekład: Zdzisław Koczarski