Mszał Stammheim

Nota katalogowa

Getty, Ms. 64 (97.MG.21), fol. 154v

ok. 1170 r.

Mszał Stammheim to jeden z najwspanialszych zabytków sztuki niemieckiej XII wieku, z bogato dekorowanymi inicjałami oraz miniaturami całostronicowymi. Był on spisany w klasztorze św. Michała w Hildesheim, gdzie pozostawał do jego sekularyzacji w 1803 roku. Księgę zabrał wówczas książę biskup Hildesheim i Paderborn, Franz Egon Freiherr von Fürstenberg - pozostała ona w rękach rodziny von Fürstenberg do roku 1997, gdy kupiło ją Getty Museum. Nazwa kodeksu, funkcjonująca od początków XX wieku, pochodzi od posiadłości owej rodziny (Stammheim, dziś w granicach Kolonii).

Opactwo w Hildesheim zostało ufundowane przez tamtejszego biskupa Bernwarda (zm. 1022), którego pamięć zakonnicy później czcili - w 1150 arcybiskup Metz zezwolił na lokalny kult, co zaowocowało wprowadzeniem odpowiednich modlitw do liturgii opactwa. Wśród ksiąg wykonanych z tej okazji jest także Mszał Stammheim, zrealizowany ok. 1170 - zawiera on m.in. przedstawienie Bernwarda jako świętego, choć ostatecznie oficjalna jego kanonizacja miała miejsce dopiero w 1194 roku. Bogatą dekorację tego rękopisu wykonał najprawdopodobniej jeden artysta. Pierwotnie w oprawie kodeksu znajdowały się płytki z kości słoniowej, pochodzące z karolińskiego dyptyku, który kiedyś należał do Bernwarda.

Choć rękopis ten zawiera liczne inicjały figuralne, akurat karta prezentowana na wystawie ma dekorację ornamentalną, reprezentującą miniatorstwo romańskie. Korpus litery inicjału O (osadzonego na złotym tle) jest rozszczepiony, z motywem kratkowanych skuwek, zaś jej światło wypełnia symetryczna kompozycja z kolorowych stylizowanych wici akantowych układających się w kształty czterech serc. Natomiast mniejszy inicjał D ma motyw zoomorficzny: światło litery wypełnia zwierzę kopytne, którego głowa wystaje ponad brzuszek litery.