Psałterz Eleonory Akwitańskiej

Nota katalogowa

The Hague, KB, MS 76 F 13, fol. 29r.

XII wiek

Bogato dekorowany Psałterz powstał w normandzkim opactwie Fécamp ok. 1180 r. - opatem wówczas był Henry de Sully, krewny angielskiego króla Henryka II. Właścicielka rękopisu - kobieta ukazana na karcie poprzedzającej tę z prezentowanym inicjałem - identyfikowana jest jako Eleonora Akwitańska. Obecność w kalendarzu zarówno wspomnienia niedawno kanonizowanego św. Tomasza Becketa z Canterburry, jak i lokalnie czczonej św. Radegundy z Poitiers (rodzinnej siedziby Eleonory), potwierdza tę identyfikację.

Eleonora Akwitańska to jedna z najsłynniejszych średniowiecznych królowych - jako nastoletnia dziedziczka bogatej Akwitanii została wydana za mąż za Ludwika VII, króla Francji. Małżeństwo to jednak było bardzo źle dobrane - temperamentna Eleonora nie była w stanie znaleźć porozumienia z pobożnym i wycofanym Ludwikiem. Ponadto para nie doczekała się męskiego potomka, a jedynie dwóch córek - ostatecznie król zdecydował się na anulowanie małżeństwa pod pretekstem pokrewieństwa (wspólnym przodkiem pary był król Robert II (zm. 1031), dziadek prababki Eleonory a zarazem pra-pradziadek Ludwika).

Niemal natychmiast po stwierdzeniu nieważności związku z Ludwikiem, Eleonora sama oświadczyła się Henrykowi Plantagenetowi, księciu Normandii. Szybko wzięli ślub, a wkrótce Henryk objął tron angielski. Eleonora stała się zatem królową Anglii, a wraz z nią pod władzę angielską wszedł cały wielki region Akwitanii. Choć drugi mąż wielokrotnie zdradzał Eleonorę, a nawet uwięził ją po tym, jak poparła bunt ich synów przeciwko ojcu, Eleonora twierdziła, że była z nim bardziej szczęśliwa niż kiedykolwiek z francuskim Ludwikiem.

Trudno powiedzieć, co działo się z Psałterzem królowej po jej śmierci w 1204 roku. W 1369 posiadał go Gérard de Dainville, biskup Atrecht, i podarował swej krewnej, Jeanne de Planches, która była zakonnicą w diecezji Cambrai. W 1767 roku rękopis nabył Georges-Joseph Gérard (1734-1814) z Brukseli; zaś w 1818 kodeks został kupiony przez rząd holenderski. Od 1832 roku znajduje się w kolekcji Koninklijke Bibliotheek w Hadze. Na dekoracje składa się duży cykl miniatur całostronicowych: osobna ilustracja dla każdego miesiąca w kalendarzu, oraz cykl chrystologiczny (od Zwiastowania po Wniebowstąpienie). Dodatkowo figuralne inicjały zdobią Psalmy 1, 26, 38, 50, 51, 52, 68, 80, 101, 109 i 114.

Najokazalszy jest pierwszy B(eatus vir),prezentowany na wystawie, zawierający w światłach litery dwie sceny: Dawida grającego na harfie i Dawida walczącego z Goliatem. Całość tekstu tej karty, spisanego złotymi literami, stanowi pierwszy wers psalmu: Beatus vir qui non abiit in consilio impiorum, et in via peccatorum non stetit, et in cathedra pestilentiae non sedit („Szczęśliwy mąż, który nie idzie za radą występnych, nie wchodzi na drogę grzeszników i nie siada w kole szyderców”).