Sakramentarz z Gellone

Nota katalogowa

BNF Latin 12048, fol 143v

Format: 300 x 180 mm

koniec VIII wieku

Rękopis ten zawiera Sakramentarz, będący wczesnym przykładem unowocześnionej wersji tak zwanego sakramentarza galezjańskiego (tradycyjnie, choć raczej niesłusznie, redakcję jego przypisano papieżowi Galezemu z końca V wieku) - zawiera dodatki pochodzące z sakramentarza gregoriańskiego, a niektóre modlitwy pochodzą z tekstu zwanego „Hadrianum”, zamówionego przez Karola Wielkiego u papieża Hadriana (między 784 a 791 rokiem). Ponadto w księdze tej znajdują się teksty błogosławieństw biskupich, treść liturgii chrztu, pontyfikał, różne modlitwy, a w drugiej części martyrologia . Rękopis, datowany na koniec VIII wieku, powstał w diecezji Meaux lub Cambrai - prawdopodobnie w podwójnym (damskim i męskim) klasztorze. Przeznaczony do użytku przez biskupa, w katedrze pod wezwaniem Notre-Dame - być może w Cambrai, gdzie wówczas biskupem był Hildoard. Szybko jednak księga weszła w posiadanie Wilhelma z Akwitanii - późniejszego świętego, który stał się pierwowzorem średniowiecznego bohatera literackiego, Guillaume d’Orange. Wilhelm był krewnym Karola Wielkiego i fundatorem opactwa w Gellone (Saint-Guilhem-le-Désert) w roku 804. Tam też w zasadzie od razu trafił sakramentarz - już w 810 roku był źródłem dla kolejnych tamtejszych rękopisów. W 1638 roku kodeks trafił do biblioteki opactwa Saint-Germain-des-Prés w Paryżu, a w 1796 do kolekcji Bibliothèque nationale de France.

W dwóch inicjałach (fol. 99r i 254v) wpisane zostało imię David - może był to skryba, może iluminator; rękopis jest przykładem iluminacji merowińskich. Tradycyjnie, sakramentarza zawiera modlitwę eucharystyczną, czyli Kanon rzymski, zaczynający się od słów „Te igitur...”, dekorowany przedstawieniem Ukrzyżowania. Krzyż pełnił rolę inicjału T - jest to najwcześniejsze zachowane przedstawienie Ukrzyżowania w miniatorstwie francuskim. Jest to także wczesny przykład Ukrzyżowania, w którym Chrystus zamiast długiej szaty (colobium) ma na sobie jedynie przepaskę na biodrach (perizonium). Zgodnie z tradycją zakorzenioną w przedstawieniach wczesnochrześcijańskich, Chrystus nie ma na głowie korony cierniowej, a stopy Jego są przybite do krzyża osobnymi dwoma gwoździami. Towarzyszą Mu nie Maria i Jan, ale aniołowie - otwarte oczy Chrystusa skierowane są ku niebu, choć przebity bok, z którego tryska krew, wskazuje na moment już po śmierci Zbawiciela. Jest to zatem przedstawienie koncentrujące się na treściach Eucharystycznych: eksponuje Ciało i Krew Chrystusa, ukazując Go zarazem jako wiecznie żywego Boga.