Tak zwany Psałterz Karola Wielkiego (Psautier de Charlemagne)

Nota katalogowa

BNF Latin 13159 fol. 57.r

Format: 250 x 160 mm

Koniec VIII wieku

Rękopis ten to Psałterz zawierający także modlitwy, kolekty, hymny, tonarium porządkujące śpiewy graduału według ustalonych zasad tonalnych (najstarsze nam znane dotychczas) i litanie. Wzmianki w tych ostatnich pozwalają nam stwierdzić, że rękopis powstał po 795 r. (gdy papieżem był Leon III), a przed koronacją cesarską Karola Wielkiego w r. 800 (Karol jest tam określony jeszcze jako król), oraz że był związany z opactwem Saint-Riquier w północnej Francji, pierwotnie zwanym Centula. Klasztor ten założył w 638 roku Riquier (Ryszard) de Centule – święty, którego kult rozkwitł na dworze Karola Wielkiego. Być może to sam Karol Wielki podarował rękopis Psałterza temu opactwu – księga mogła powstać w warsztacie z okolic delty Renu i Mozy, zaś wzorcem był zapewne jakiś rękopis iroszkocki. Rękopis zawiera m.in. dodatki z IX wieku, na przykład komentarze do psalmów wpisane na marginesach. W czasach nowożytnych księga trafiła w ręce prywatne, a następnie do biblioteki opactwa Saint-Germain-des-Prés w Paryżu, którego zbiory zostały przekazane Bibliotece Narodowej w Paryżu w 1796 r. 

Ten wyjątkowy rękopis to najstarszy znany nam egzemplarz liturgicznego Psałterza Gallikańskiego. Każdy psalm zaczyna duży inicjał, starannie malowany ciemnym atramentem, z korpusem litery wypełnionym gęstą plecionką, w większości przypadków z dodatkowymi motywami zoomorficznymi – są to głównie smoki, które czasem stanowią część korpusu litery, a czasem wypełniają jej światło. Artystyczne tradycje takich dekoracji zakorzenione są w przedchrześcijańskiej sztuce celtyckiej i stanowią charakterystyczny element rękopisów insularnych (lub powstałych pod wpływem miniatorstwa wyspiarskiego). 

Ponieważ jest to liturgiczny psałterz ośmiodzielny, tradycyjne dla liturgii osiem psalmów zostało udekorowanych w sposób szczególny – nie sam inicjał, ale całe pierwsze słowo danego psalmu zapisano w formie dekoracyjnej. W przypadku prezentowanej karty jest to psalm 53 (w greckich i łacińskich przekładach 52), który zaczyna się od wersu: "Dixit insipiens in corde suo non est deus" („Mówi głupi w swoim sercu: «Nie ma Boga»”). To, co wygląda na inicjał jest w rzeczywistości całym słowem „Dixit”: posplatane są ze sobą litery D, I, X oraz T.